Basat (Türk Mitolojisi)

Basat, Dede Korkut Kitabında insan etiyle beslenen tek gözlü dev Tepegöz‘ü öldüren kahramanın adıdır. Yunan mitolojisindeki Odysseus ile benzerliği dikkat çekici olan kahraman Tatarlarca Bisat adıyla anılmaktaydı.

Basat Kimdir?

Aruz Koca’nın küçük oğlu olan Basat daha süt çağındaki bir çocukken ormanda bir av sırasında kaybolmuşsa da bir dişi aslan tarafından bulunup yetiştirilmiştir. Bu yüzden topluma karşı mesafeli duran hatta aslanlarla yaşamaya geri dönen kahraman tek başına dolaşıp savaşmaktaysa da Korkut Ata’nın yardımıyla insan olmaya çalışmıştır.

Türk-Moğol halklarının ortak atası

Bir gün ağabeyi Kıyan Selçuk’u öldürüp, babası ve diğer Oğuz beylerini perişan eden Tepegöz’den intikam almak için peşine düşmüş, kızgın bir bıçakla devin gözünü kör ettikten sonra kafasını keserek öldürmüştür. Basat’ın adı Bamsı Beyrek hikâyesinde de geçmekte olup İç ve Dış Oğullar arasındaki mücadelede Bamsı Beyrek, Basat’ın evine gelip yağmalamasından korkusunu belirtmiştir. Mısırlı Kıpti tarihçi Abu Bakr İbn-‘Abdallah ad-Dawadari’nin 1309-1336 arasında yazdığı ‘Durar at-tigan wa-gurar tawarib az-zaman’ adlı eserinde Alp Kara Aslan adlı bir Moğol hükümdarının Karatay dağları eteklerindeki bir mağarada Ay-Ata’nın eşi olması muhtemel bir Tibetli kadın tarafından dünyaya getirildikten sonra bir kartal tarafından kaçırılarak dişi bir aslanın inine bırakıldığını anlatmıştır. Tatarlar bir sürgün sırasında bu çocuğu bulup kendi içlerinden bir kızla evlendirerek aralarına almış ve zamanı gelince liderleri yapmışlardır. Bu çocuk ileride Cengiz Han ve Oğuz Kağan’ın da dâhil olduğu Türk-Moğol halklarının ortak atası kabul edilmekteydi.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016